कालौघात हरवलेले बालपण : चंद्रपूर बस स्थानक

३१ आॅक्टोबर २००८ म्हणजे जवळपास १७ वर्षांपूर्वी एका हिवाळ्यातल्या दुपारी काढलेला चंद्रपूर बसस्थानकाचा हा फोटो.

त्यावेळी या बसस्थानकाला फक्त ५ फलाट होते. फोटोत एक बस उभी दिसतेय तो सगळ्यात डावीकडला म्हणजे फलाट क्र. १.

या फलाटावरून शेगाव, शिर्डी, निर्मल, मंचेरीयल, गोंदिया, तुमसर , आर्वी, अमरावती, अकोला येथे जाणार्‍या बसेस सुटायच्यात.

त्याबाजूला दुसरी बस उभा असलेला फलाट म्हणजे फलाट क्र. २. या फलाटावरून नागपूर, जबलपूर या बसेस सुटायच्यात.

छायाचित्रात रिकामा दिसतोय तो फलाट क्र. ३. या फलाटावरून बल्लारपूर, राजुरा, अहेरी आणि त्या मार्गावर जाणार्‍या साधारण फेर्‍या सुटायच्यात.

त्यानंतरचा रिकामा फलाट म्हणजे फलाट क्र. ४. या फलाटावरून मूल, ब्रह्मपुरी, वडसा आणि त्यामार्गावर जाणार्‍या साधारण फेर्‍या सुटायच्यात.

एक निमआराम बस उभी आहे तो फलाट क्र. ५. तो फलाट घोट, चामोर्शी आणि गडचिरोली व त्यामार्गावर जाणार्‍या इतर सामान्य फेर्‍यांसाठी होता.

हे छायाचित्र आमच्या अत्यंत आवडत्या जागेवरून, म्हणजे चंद्रपूर डेपोच्या प्रवेशद्वारावरून काढलेले आहे. चंद्रपूर बसस्थानकावर गेलो आणि आपण जर नागपूरला प्रवास करणार असू तर डेपोच्या प्रवेशद्वारापाशी जाऊन आजच्या आपल्या प्रवासाची चं. चंद्रपूर डेपोची सुंदरी कोण असणार ? याविषयी अंदाज घेणे हा आमचा आवडता कार्यक्रम असे.

नुसत्या बसफॅनिंगसाठी चंद्रपूर बसस्थानकावर गेल्यानंतरही एक चक्कर डेपोच्या प्रवेशद्वारावर टाकून चं. चंद्रपूर आगारात कुणा नवीन सुंदर्‍यांचे आगमन झालेय का ? याची नोंद घेणे हे आमचे आवडते काम असायचे.

या छायाचित्रात फलाट क्र. १ वर उभी असलेली बस MH 40 / 87XX सिरीजमधली चंद्रपूर आगाराची नागपूर सुपर फेरी आहे. त्याबाजूला उभी असलेली MH 40 / 85XX सिरिजमधली भंडारा विभागाची बस. बहुतेक चंद्रपूर जलद तुमसर मार्गे मूल, नागभीड, पवनी, भंडारा जाणारी. थोडासा काळपट रंगाकडे झुकणारा आणि थोडासा मोठ्ठा पिवळा पट्टा हे त्याकाळच्या भंडारा विभागाच्या गाड्यांचे वैशिष्ट्य होते.

छायाचित्रात उभी असलेली निम आराम बस म्हणजे MH 31 / AP 9XXX सिरीजमधली चंद्रपूर निमआराम गडचिरोली बस आहे. या सिरीजमधे खूप कमी निमआराम गाड्या मध्यवर्ती कार्यशाळा, नागपूरने बांधलेल्या होत्या.

आता मात्र महाराष्ट्रातल्या इतर बसस्थानकांप्रमाणे चंद्रपूर बसस्थानकाचा विस्तार आणि नूतनीकरण झालेले आहे. स्वारगेट, बारामती वगैरे बसस्थानकांप्रमाणे curvilinear terminal (वर्तुळाकार स्थानक) ही कल्पना नवीन बसस्थानकाच्या डिझाईनमध्ये अवलंबिली आहे. उलट नागपूर, यवतमाळ या बसस्थानकांच्या नूतनीकरणात linear terminal (एकरेषीय सरळ बसस्थानक) ही कल्पना अवलंबिली आहे.

वर्तुळाकृती रचनेत प्रवाशांची जास्त सोय होते हे माझ्या लक्षात आलेले आहे. वर्तुळाकृती रचनेत प्रवाशांना या फलाटावरून त्या फलाटावर जाण्यासाठी कमी अंतर चालावे लागते तर एकरेषीय सरळ रचनेत प्रवाशांच्या धावपळीचा परीघ वाढतो. वर्तुळाकृती रचनेत बसेसना थोडे जास्त अंतर धावावे लागेल पण प्रवाशांच्या धावपळीपेक्षा हे बरे.

दक्षिण भारतातील तिरूपती सारख्या विशालकाय बसस्थानकात ही अशी वर्तुळाकृती रचना आढळते ती यामुळेच.

चंद्रपूर बस स्थानक म्हणजे बालपणापासून जुळलेला ऋणानुबंध, अनंत आठवणींचे गाठोडे आणि माझ्या मनाला पुन्हाला बालपणात नेणारी जादू.

- पक्का चंद्रपुरी प्रा. वैभवीराम प्रकाश किन्हीकर.