चिंतनक्षण - ६

 

"प्रपंच मोडू नये व परमार्थ सोडू नये, हा आपला मध्यम मार्ग आहे. " - डॉ. सुहास पेठे काका

गृहस्थाश्रम हा सर्व आश्रमांना आधारभूत आहे हे जर खरे असले तरी त्यातच कायम गुरफटून राहणे हा काही ईश्वरप्राप्तीचा मार्ग नव्हे. "आधी प्रपंच करावा नेटका" हे जरी समर्थांनी सांगून ठेवले असले तरी त्यानंतर "मग साधी परमार्थ विवेका" हे सुद्धा त्यांनी सांगितलेच आहे. प्रपंच हा कितीही केला तरी पुरा होत नाही, त्यात खरे समाधान मिळत नाही हे मनुष्यमात्रांच्या आज ना उद्या नक्की अनुभवायला येतेच. पण तोवर उशीर होऊन गेलेला असतो. 

संसारातली आपली सगळी कर्तव्ये सोडून परमार्थात जाणे आणि साधू बनणे  हे सुद्धा सगळ्यांच्याच आवाक्यातले नाही आणि त्याचा आपल्या शास्त्रांनी निषेध सांगितला आहे. प्रपंचात रहात असताना परमार्थ विचार जागृत ठेवणे आणि आपली कर्तव्ये पार पाडत असताना भगवंत स्मरणात राहणे हे आपल्या शास्त्रांना मंजूर आहे किंबहुना अशा प्रकारच्या प्रपंचाला आपल्या शास्त्रांनी संन्यासाचे फळ सांगितलेले आहे. 

क्रिकेटमधले उदाहरण घेऊ यात. १ बाद २०० या धावसंख्येवर येऊन शतक झळकावणे आणि ५ बाद ६० या धावसंख्येवर येऊन आपल्या संघासाठी शतक झळकावणे यात श्रेयस्कर दुसरी परिस्थिती आहे. तसेच सर्वसंग परित्याग करून हिमालयात निघून जाणे आणि संन्यास घेणे ह्यात आणि संसारातल्या तापत्रयात राहून ईश्वराचे अनुसंधान ठेवणे यातही अधिक श्रेयस्कर दुसरी परिस्थिती आहे. म्हणूनच संसारात पूर्ण गुरफटून जाणे आणि सर्वसंग परित्याग करून केवळ परमार्थाच करीत रहाणे या दोन्ही टोकाच्या मार्गांपेक्षा संसारात राहून परमेश्वराचे अनुसंधान ठेवणे हा सर्व साधकांच्या आयुष्यातला मध्यम आणि श्रेयस्कर मार्ग आहे. 

- राम सदगुरू मायबाई महाराज "चिंतनक्षणांवर चिंतन" पौष शुद्ध सप्तमी शके १९४६ दिनांक ६/ १ / २०२५