याचा विचार गांभीर्याने व्हावा.

एकूणच मी भटक्या प्राणी आहे. भारतात तर भटकलोच आहे  महाराष्ट्रातही  मी फार भटकलेलो आहे. स्वतः ची गाडी घेतल्यानंतर तर या भटकंतीत आणखी भर पडत गेली. गाडी चालवताना मला प्रकर्षाने जाणवलेली गोष्ट म्हणजे रस्त्यावर असलेला चालत्या बोलत्या मृत्युदूतांचा अनिर्बंध वावर.

रस्ता अपघात ही आजकाल आपणा सर्वांच्या अंगवळणी पडलेली गोष्ट झालेली आहे. खरतर हे आपल दुर्दैव आहे. रोजच्या रोज वर्तमानपत्रात यासंबम्धी बातम्या आपण केवळ वाचून सोडून देतो. या अपघातांच्या कारणांचा आपण खोलवर शोध घेतला तर आपल्या लक्षात येईल की ९५ % वेळा अपघात हे  मानवी कारणांमुळे  होतात. यंत्रांचा दोष फक्त ५ % एव्हढाच असतो.

पण मला राहून राहून अस वाटतंय की यातले बरेच अपघात टळू शकतात. आपल्याकडे कायदे चांगले आहेत पण रस्त्यावरचा कायदा राबवणारी यंत्रणा जर पुरेश्या शक्तीने आणि प्रामाणिक हेतूने आपले काम करील तर यातले बरेच अपघात टळू शकतात. अनेक निरपराध प्राण वाचू शकतात. वानगीदाखल ही काही उदाहरणे.

वाहनांना मागल्या बाजूला टेल लाईट्स हवे असा कायदा आहेच. पण या ट्रक सारखे अनंत  ट्रक आज महाराष्ट्रात सर्वत्र फिरताहेत. एकतर यांना टेल लाईटस नसतातच किंवा असलेच तर ते बंद करून रात्री ट्रक चालवले जातात. (मागल्या बाजूचे दिवे बंद ठेवल्याने यांच्या किती बेटरीची बचत होते हे यांनाच माहित. यांचेच काही भाउबंद रात्री समोरच्या दोन दिव्यांपैकी केवळ एकाच दिव्यावर ट्रक चालवण्याचे दिव्य करतात. आणि समोरचा वाहन चालक जवळ आला की त्याचे डोळे दिपावण्यासाठी दुसरा दिवा सुरू करतात. दुरून ही चारचाकी आहे की दुचाकी असा संभ्रम निर्माण होता असतानाच अचानक हा डोळे दिपवणारा प्रकाश हा अपघातांना निमंत्रण देणारा असतो.)

मधल्या काही काळात आर टी ओ ने वाहनांवर चमकत्या रिफ्लेक्टर पट्ट्या सक्तीच्या केलेल्या होत्या. (आजही आहेत.) पण किती जण हा नियम पाळताहेत ? हे पाहणारी यंत्रणा झोपी गेलेली आहे. त्या रिफ्लेक्टर पट्ट्या कायम स्वछ्च ठेवल्या पाहिजेत याबद्दल वाहन मालक आणि चालकां मध्ये जागृती कोण करणार ? 

रात्रीच्या वेळेला असला हा ट्रक रस्त्याच्या कडेला थांबला असेल तर मागून येणाऱ्या वाहनाला न दिसण्याची शक्यता जास्त आहे. अशा वेळी धडक अपरिहार्य आहे.

आजकाल आपले वाहन घेऊन किंवा भाड्याने वाहन घेऊन प्रवासाला निघणारी  बरीच मंडळी आहेत. एखाद्या ठिकाणी पोहोचण्यासाठी रात्रभर वाहनाचा प्रवास करून दिवस वाचवू म्हणणारी ही मंडळी पाहिली म्हणजे त्यांच्या धाडसाच कौतुक वाटत की मूर्खपणाची कीव येते हे सांगण अवघड आहे. रात्रभर अवघडलेला प्रवास करून सकाळी आंबलेल्या अंगाने दिवसभर काम कसे होईल ? पर्यटनाचा आनंद कसा मिळेल ? याचा विचार ही  मंडळी करत नसावीशी वाटतात. रात्रभर प्रवास करण्यात आपण किती धोका पत्करतोय याची जाणीवच यांना नसते. कितीही चांगला ड्रायव्हर असला तरी शरीर धर्मानुसार त्याला पहाटे झोप येणारच हे गृहीत धरायलाच हवे. ड्रायव्हर ची अपुरी झोप ही सुध्दा बऱ्याच अपघातांचे कारण होत चाललेली आहे.

आता हा ट्रक बघा. 

सिमेंट वाहून नेणाऱ्या या ट्रकला मागल्या एका एक्सलला  दोन चाकेच नाहीयेत. हा ट्रक चांगला वर्दळीच्या मार्गावरून जात होता. कुठल्याही क्षणी  अपघाताला कारण होऊ शकणारा हा ट्रक यंत्रणेला दिसला नाही असे समजणे नुसताच भाबडेपणा नाही तर चक्क मूर्खपणा ठरेल.

या ट्रक ला ना नंबरप्लेट , ना रिफ्लेक्टर, ना टेल  लाईटस. तरीपण हा हमरस्त्यावर आहे हे यंत्रणेचे अपयश नाही का ?

आजकाल ट्रक मध्ये त्याच्या क्षमते एव्हढाच  माल भरला जावा ही अपेक्षा अत्यंत चुकीची आणि अवास्तव समजली जायला लागलीये. १२ आणि १५ टन क्षमतेच्या ट्रक्स मध्ये कमीतकमी २० टन  आणि २० टन क्षमतेच्या ट्रकमध्ये कमीतकमी ३५ टन माल भरलेले हे ट्रक्स आर. टी .ओ. ला दिसत नसतील तर या राष्ट्रात पुरेश्या प्रमाणात नेत्रतज्ञ निर्माण होण्यासाठी देशव्यापी चळवळ उभारली जायला हवी. आकारमाना चाही विचार करता महामार्गावरून जाणाऱ्यां इतर वाहनांसाठी हे ट्रक्स  खूप धोका निर्माण करत आहेत.

एकेकाळी "रस्ता तेथे एस.टी ." हे एस. टी . चे ब्रीदवाक्य होते. आता "रस्ता तेथे (आणि रस्ता  नसेल तेथेही) खाजगी वाहतूक हे ग्रामीण भागातील नेत्यांचे आणि त्यांच्या चाहते कम चमच्यांचे बोधवाक्य झालेले आहे.

काळी पिवळी, अधिकृत, अनधिकृत जीप्स  यांच्यातून त्यांच्या क्षमतेपेक्षा कितीतरी जास्त प्रवाशांची वाहतूक होताना तुम्हा आम्हाला दिसते. फक्त नियंत्रण करणारया यंत्रणेला ती दिसत नाही. यात अनेक आर्थिक हितसंबंध आहेतच आणि खूपश्या ठिकाणी अश्या जीप्स ची मालकी स्थानिक पुढारी / फौजदार  यांचीच असते हे भीषण वास्तव आहे. 

या सर्व बाबींचा मानवतेच्या दृष्टीकोनातून विचार होऊन यंत्रणे तर्फे प्रामाणिक प्रयत्न आणि जनजागृती व्हायला हवीये.

कृष्णभूमीत ६ : राधेचे गाव - बरसाना

यापूर्वीचा प्रवास

कृष्णभूमीत १ : नागपूर ते नवी दिल्ली

कृष्णभूमीत २ : नवी दिल्लीत

कृष्णभूमीत ३ : आग्रा

कृष्णभूमीत ४ : फ़तेहपूर सीकरी

कृष्णभूमीत ५ : वृंदावन


दि. १३/०५/२०११.

श्रीकृष्ण चरित्र ज्याप्रमाणे श्रीराधेच्या उल्लेखाशिवाय अपूर्ण आहे त्याप्रमाणेच कृष्णभूमीची सहलही श्री राधेच्या गावाला, बरसान्याला, भेट दिल्याखेरीज पूर्ण होत नाही. भर दुपारी तळपत्या उन्हात आम्ही सगळे बसने निघालोत. बरसाना हे राजस्थानात आहे. वृंदावनाच्या नैऋत्येला साधारण ३५ किमी वर. पण राजस्थानातल्या या गावी पोचलो तेव्हा वातावरण ब-यापैकी ढगाळ झालेले होते. साधारणतः एका टेकडीवर हा श्रीराधारानीचा महाल आहे. आपल्या बसेस खालीच ठेवून इथल्या वाहनांनी ती अरूंद चढण चढावी लागते. हौशी आणि आत्यंतिक भाविक मंडळींसाठी पाय-या पण आहेत पण इथल्या उन्हाचा गेले दोन तीन दिवस चांगलाच अनुभव घेतल्याने आमच्यापैकी कुणीही तशी इच्छा प्रगट केली नाही.

गड चढून वर गेलो मात्र सगळा शीण विसरायला लावणारा अप्रतिम वास्तुकलेतला नमुना बघायला मिळाला. संपूर्ण राजवाडा हा एक उत्तम वास्तुचा नमुना आहे हे जाणवले. श्री राधेचे हे मंदीर आणि राजवाडा पुण्यश्लोक अहिल्याबाई होळकरांनी बांधलेला आहे. इथले लोक मोठ्या अभिमानाने बरसाना ही व्रजभूमीची राजधानी असल्याचे सांगतात. ते खरेही आहे. वृंदावनातले दैन्य इथे दृष्टीला पडत नाही. सगळे ऋषी, साधू, महात्मे आणि योगी पुरूष जन्मभर ज्याच्या प्राप्तीसाठी तळमळतात, तो बांके बिहारी श्रीराधे साठी वृंदावनावरून इथे येतो. श्रीराधा ही श्रीकृष्णाचे अंतःस्थ प्राण आहे याचा प्रत्यय इथे येतो. सर्वत्र प्रसन्नता अनुभवायला येत असते.

या राजवाड्याच्या सर्वच भिंतींवर श्रीकृष्णचरित्रातील काही छान प्रसंग रेखाटले आहेत. जवळपास ३०० वर्षांनंतरही त्यातले रंग आणि ते प्रसंग आपल्याला मोहवून टाकतात. त्यात भर म्हणजे हे प्रसंग आपल्या व्रज भाषेत अधिक खुलवून रसाळ करणारे एक पंडित आम्हाला गाईड म्हणून लाभले होते. सर्वांनी तिथे छान फ़ेर धरला, फ़ुगड्या खेळल्यात, भजने सुरू झालीत. श्रीराधा आणि बांके बिहारी आम्हाला मोहवून गेलेत, नश्वर जगाचा विसर पाडून गेलेत.

वृंदावनात  राधेच वर्णन श्रीराधा असेच करतात . ही असली नाममुद्रा सर्वत्र, जवळपास सर्वच घरांवर दिसते.

ऐन उन्हाळ्यातल्या दुपारी निष्पर्ण वृक्षावरील पोपटांचा थवा .

व्रज भूमी चे वैशिष्टय असलेले हे मोर . यांचा वावर सर्वत्र  आणि सहज असतो.

आपल्याकडे मे महिन्याच्या सुरुवातीला येणारा आंबा उत्तर भारतात मे महिन्याच्या शेवटी शेवटी येतो.

श्री कृष्णाला प्रिय असलेली तुलसी आणि  तेव्हढेच सुरेख वृंदावन.

इथली नाजूक कलाकुसर पाहून तर आम्ही थक्कच झालोत. अप्रतिम !

श्रीराधा राणीच्या महालातून दिसणारे बरसाना गाव. इथली "लठमार" होळी प्रसिध्द आहे.

संपूर्ण  सहलीत उत्साह टिकवून ठेवणारा आमच्यां तरूण मंडळींचा हा ग्रुप. 

सहलीचे को मेनेजर: श्री. वैभव  गोसावी. यांच्या विशेष टिप्पण्या सहलीत रंग भरायाच्यात.

आमचे सी. ई. ओ. कौस्तुभ खातखेडकर. एम.बी.ए.ची डिग्री घेण्याची यांना काहीच गरज नाही. अगदी लहान वयातच मोठमोठे कार्यक्रम यशस्वीरीत्या कसे आयोजित करावेत याच प्रशिक्षण ते कुठून तरी आधीच मिळवून आलेले  आहेत.

प्रत्यक्ष भागवतकार भगवान वेदव्यासांना ज्या रासक्रीडे ची भूल पडली ती रासक्रीडा चित्रांमध्ये. ही चित्रे कमीत कमी ३०० वर्षे आधी चितारली गेली आहेत.

बरसाना येथील पौराणिक होळी. सब तो उस्सीके रंग मी रंग गयी हैं. उसे क्यो रंगा रही है  ?

मध्ययुगीन काळातील नागर वैभव. चित्रकाराची गोकुळ मथुरेची कल्पना.

कृष्णकथा आपल्या रसाळ व्रजबोलीत ऐकवणारा तिथला गाईड.

गोकुळीच्या सुखा अंत पार नाही लेखा. (खट्याळ बाललीला) 

वृंदावनी वेणू कवणाचा माये वाजे?

आहे की नाही गम्मत ? कृष्णभूमीत "बरसाना" कधीही चुकवू नका.

कृष्णभूमीत ५: वृंदावन

इथे वाचा

कृष्णभूमीत-१ 

कृष्णभूमीत-२ 

कृष्णभूमीत-३ 

कृष्णभूमीत-४ 

दि. ११/०५/२०११ व १२/०५/२०११.

व्रजभूमीत शिरल्यावर उत्साह संचारला. आता त्या कृष्णलीलांची भूमी बघायला मिळणार याची उत्सुकता होती. बांके बिहारी विषयी जे काही श्रीमद भागवतात वाचले होते, अनेक प्रवचनकार, कीर्तनकारांकडून ऐकले होते ते आज आम्ही सर्व प्रत्यक्ष अनुभवणार होतो. वृंदावनातल्या चिंचोळ्या गल्ल्यांमधून माकडांना चुकवत (मागच्या अवतारातल्या आपल्या निष्ठावान सेवकांना भगवंताने या अवतारातही उदार आश्रय दिला हे लक्षात आले.) आम्ही बांके बिहारी मंदीरात गेलो. बांके बिहारी चं दर्शन २ मिनीटेच झाल्याबरोबर सर्व देहभान हरवलेत. आपण कोण ?, कुठे आहोत ?, कशासाठी आहोत ? यासर्व गोष्टींचा विसर पाडणारी ती बांके बिहारी ची लोभस मूर्ती. आजवर नुसतेच ऐकले, वाचले होते पण आज प्रत्यक्ष "दर्शन" झाले. विवेकजींनी आपल्या प्रवचनांतून "दर्शन" या विषयाचे जे विवेचन केले होते त्याचा प्रत्यय आला.

वृंदावनात सर्वत्र "सर्वं कृष्णमयं जगत" आहे. पण त्याचबरोबर असंख्य भिकारी आहेत. "आपण भौतिक दृष्टीने एव्हढे समृध्द होतो, आध्यात्मिक दृष्ट्या आजही खूप समृध्द आहोत मग आपण इतके दीन कां झालोत ?" हा विवेकजींनी त्यांच्या प्रवचनांतून विचारलेला प्रश्न अजूनही अनुत्तरीतच होता नव्हे अधिक भेसूरपणे समोर येत होता. पण आमच्या इथल्या स्थानिक मार्गदर्शकाने प्रथमच आम्हांला सांगितले होते की वृंदावनात इतके भिकारी आहेत की दान द्यायला गेल्यानंतर एखादा करोडपती इसम देखील पुरा पडणार नाही. तेव्हा यथाशक्तीच आणि सत्पात्रीच दान करा. त्यामुळेच केवळ करूणा उत्पन्न झाली तरी काही करू शकत नसल्याने विषण्ण मनाने आम्ही फ़िरत होतो. रस्त्यावरच्या फ़ाटक्या भिका-यांबरोबरच मोठमोठ्या मंदीरात आपापली दुकाने लावून जबरदस्ती, दहशतीने भीक मागणारी पुजारी मंडळीही आम्हाला दिसलीत. एकंदरच उत्तर भारतात ज्ञानमार्गाचा प्रसार मध्ययुगीन काळात फ़ार न झाल्यामुळे दीन अवस्था आहे हे जाणवले. महाराष्ट्रात मध्ययुगीन काळांत समाजाला ज्ञानाचे बाळकडू पाजणारी समर्थ रामदास, जगदगुरू तुकोबाराय, संत एकनाथांसारखी मंडळी होऊन गेल्यामुळे हे दीनवाणेपण महाराष्ट्राच्या वाट्याला आले नाही हे जाणवले.

दि. १२/०५/२०११

सकाळी भल्या पहाटे आमचा वृंदावनातला गाइड कम पंडा आम्हाला सर्वांना उठवायला आमच्या धर्मशाळेवर आला. ५० जण तयार होउन सकाळी ६ वाजता निघालेसुध्दा. वृंदावन परिसर फ़िरण्यासाठी बस आमच्या त्या पंडानेच जमवली होती. बसचा नंबर जरा लक्षपूर्वक बघा हा.

११ तारखेलाच श्री. विवेकजी घळसासी  सोलापूरवरून थेट येवून आम्हाला सामील झाले होते. खरेतर त्यांच्या एव्हढ्या मोठ्या व्यक्तीमत्वाचं आम्हा सर्वांवर एक दडपणच आलेले होते पण त्यांनी आपल्या मनमोकळ्या आणि अकृत्रिम वागणुकीने ते दडपण, अंतर कसे कमी होइल याची काळजी घेतली. माणूस म्हणूनही ते किती मोठे आहेत याची जाणीव पटवणारी ही सहल ठरली.

श्री जयंतराव भालेकर आणि श्री विवेकजी घळसासी.

प्रवासात सामील सर्व भाविक रामनाम परिवार.

आमचा गाइड कम पंडा. एक वैशिष्ट्यपूर्ण व्यक्तिमत्वच होते हे.

प्रवासात आम्हाला सर्वांना मनमुराद हसवायला असलेले, प्रसाद भालेकर

आमच्या प्रवासी मंडळींचा हिरो, सुखद संगमनेरकर

व्रजभूमीत शिरताना लगेचच बस उत्तर प्रदेश सोडून राजस्थानात शिरली. मधल्या आर. टी. ओ. नाक्यापूर्वी बस बराच काळ थांबली होती. क्लीनर महाशय खाली उतरले पण थोड्याच वेळात बस पुन्हा सुरू झाली. त्या थांब्याचा उलगडा आम्हाला थोड्या वेळाने झाला. राज्य बदलून जायचे म्हटल्यावर आर. टी. ओ. कडे विशिष्ट करभरणा करावा लागतो. तो टाळण्यासाठी या लोकांनी नामी युक्ती काढली आहे. ते बसची नंबर प्लेटच बदलतात. पूर्वी हीच बस उत्तर प्रदेश मध्ये पासिंग केलेली होती. (आता हा तरी नंबर खरा असेल की नाही ईश्वरालाच माहिती.) आता राजस्थान मधला नंबर दिसतोय. आहे की नाही उत्तर भारतातल्या कायदा आणि सुव्यवस्थेची गंमत ?

राजस्थानात व्यसनाधीनता मोठ्या प्रमाणावर आहे. पुरूष आणि स्त्रियाही सर्रास विड्या ओढताना दिसतात. एका खेड्यात अशीच गंमत दिसल्याबरोबर विवेकजींनी सगळ्यांची गंमत करायचे ठरविले. ते म्हणाले " ऐका. काल माझ्या स्वप्नात श्री गजानन महाराज आलेले होते आणि ते म्हणाले की उद्या मी सर्व भाविकांना एका वेगळ्या रूपात दर्शन देणार आहे. जे कोणी विवेकजींकडे २१ रू. दक्षिणा म्हणून देतील त्यांनाच याची खरी अनुभूती येइल." आणि त्यांनी त्या चिलीम ओढणा-या बाईबरोबर बसून फ़ोटो सुध्दा काढला. आपल्या प्रवचनांमधून ज्या डोळस श्रध्देचा विवेकजी प्रचार आणि प्रसार करतात त्याचाच असा गंमतीशीर अनुभव त्यांनी दिला. नागपूरला त्यांचं "धार्मिकच नको आध्यात्मिक व्हा" हे प्रवचन तर आम्हा सर्वांना विशेष आवडले होते. आजकाल परमेश्वराविषयी कळकळा बाळगणा-या सर्वांनीच ऐकावे असे ते प्रवचन होते.

व्रजभूमीतील काही गावांमधील राजवाडे आणि त्यावरील अप्रतीम कलाकुसर. 

दुपारी व्रजभूमीतले "केदारनाथ" या गावी आमची स्वारी जाऊन पोहोचली. भगवान गोपालकृष्णाने आपल्या म्हाता-या आई वडीलांची सोय व्हावी म्हणून लांबवर हिमालयात असलेल्या केदारनाथ, बद्रीनाथ आदि चार धामांची व्रजभूमीतच स्थापना केलेले हे स्थान. छोटासीच दिसणारी ही टेकडी चढता चढता खरोखर केदारनाथाची २३ किमी. ची वाट आपण चालतोय असे श्रम झालेत. भर उन्हाळ्यात एव्हढा चढ चढून विवेकजीही थकलेत. 

या टेकडीचे वैशिष्ट्य म्हणजे एका बाजूने हे नैसर्गिक मंदीर नंदी सारखे तर दुस-या बाजूने शेषनागासारखे दिसते.

केदारनाथाच्या पायथ्याशी  नागा साधूंचा एक रम्य आश्रम होता. गर्द झाडांच्या सावलीत दुपारी सगळे विसावलोत. जेवणं झालीत आणि मग त्या पंड्यांचा भांग घोटण्याच बम भोले कार्यक्रम पण झाला. विवेकजी इथेही त्यांना प्रोत्साहन देत त्यांची मजा घेत होते.

ज्या उन्हात सर्वसामान्यांना केवळ फ़िरणे अशक्य आहे त्या भर उन्हात एक नागा साधू भर दुपारी १२ वाजता अंघोळ करून आपल्या आजूबाजूला शेण्यांची शेकोटी करून, डोक्यावरपण जाळ असलेले कुंड ठेवून, नैमित्तिक उपासनेला बसले तेव्हा त्यांचे कौतूक वाटल्यावाचून राहिले नाही.

पुढचा पडाव होता बद्रीनाथ. रस्त्यावर एक चौक दिसला. खेडेगावच होते पण चहा पाण्यासाठी टपरी दिसल्यावर सगळेच थांबलेत. सर्वांनी आपल्या तृष्णा शमवून घेतल्यात. एका ठिकाणी चिलीमी, हुक्के इत्यादी दिसल्यावर सगळ्यांनी चिलीम पीत नसले तरी फ़ोटो काढण्याची आपापली हौस भागवून घेतली.

व्रजभूमीत जागोजागी दिसणारे हे वैशिष्टयपूर्ण कच्चे बांधकाम. मला वाटतं गोव-यांची साठवणूक करण्यासाठी यांचा वापर करीत असावेत.

बद्रीनाथात मात्र प्रसन्न वाटत होते. भर उन्हाळा असला तरी गर्द झाडी असल्यामुळे शांत वाटत होते. तिथल्याच एका इमारतीवर लिहीलेला हा दोहा मला आवडला.

बद्रीनाथमध्ये सर्वजण स्थानापन्न झाल्यावर प्रार्थना म्हणायची विनंती झाली. अस्मादिक प्रार्थना म्हणताना.

या सर्व प्रवासातली आमची यंग ब्रिगेड. ज्यांच्या सहकार्याशिवाय आणि उत्साहाशिवाय हा प्रवास अपूर्णच राहिला असता.

गंगोत्री आणि यमुनोत्रीचे पहाड.

आशिर्वादाच्या मुद्रेत असलेल्या आमच्या श्रेयावहिनी तेलंग.

विवेकजींच्या मुद्रेवरून त्यांचा थकवा जाणवतोय. पण त्या दिवशी रात्रीही त्यांनी प्रवचनाद्वारे उदबोधन केलेच.

व्रजभूमीत मोर फ़ार दिसतात. सुरूवातीला खूप कौतूक वाटतं. पण जागोजागी असे सुंदर मोर दिसायला लागल्यावर मग दरवेळी फ़ोटो काढावाच असं वाटत नाही. असाच एक मयूरराज बद्रीनाथवरून परत येण्याच्या वाटेवर दिसला.

परतताना टोंक येथील सुंदर राजवाडा बघितला. राजा सूरजमल जाटाचा हा सुंदर राजवाडा. (सूरजमल जाट : पानिपतावर मराठ्यांना मदत पुरवणारा एकमेव उत्तर भारतीय राजा). दुर्दैवाने कॆमे-यातली बॆटरी एका दोन फ़ोटोंनंतर संपलीच. आत एक जागृत हनुमंताचं मंदीर आहे. आत रामरक्षा आणि मारुती स्तोत्राचं सामूहिक पठण झालं. मन प्रसन्न झालं.

हा आमच्या गाइड्चा जिगरी दोस्त. (भांगेमुळे दोस्ती घट्ट होत असावी. भांगेमुळेच कां ? खर्रा, तंबाखू खाणा-यांची, दारू पिणा-यांची मैत्री अशीच लवकर होते आणि घट्ट होते.)