वाढदिवस : एक सोहळा

तसा माझा तिथीने वाढदिवस गुरूपौर्णिमेला येतो आणि आमच्या महाराजांकडे (प.पू. बापुराव महाराज आणि प.पू. मायबाई महाराज खातखेडकर, नागपूर) खूप आनंदात, खूप आशिर्वादांसह आणि सगळ्या आत्मीयांच्या आनंददायी सहवासात सहज साजरा होतो. तसा तो यावर्षीही साजरा झाला.

                                         वंदनीय श्री बाबाकाका आशिर्वाद्पर पुष्पगुच्छ देताना.

खरतर "आपण जगाच्या केंद्रस्थानी नाहीत" अशी रास्त समजूत असणा-या पीढीत आमचा जन्म झाला. त्यामुळे आपण कुणाच्यातरी कामी याव, कुणाला मदत करावी, एखाद्या कार्यात उत्साहाने भाग घ्यावा या सर्व घडामोडींमध्ये प्रचंड आनंदी असलेला मी मात्र माझ्या वाढदिवसाच्या दिवशी आजकाल पार गोंधळून जातो, मिटून जातो. बर जगरहाटी नाकारून या दिवशी अज्ञातवासात जाण्याचा वगैरे विचारही येतो पण तेव्हढं धाडस नाही आणि पुन्हा समर्थांची "लोकाचारे वर्तावे" ही शिकवण आठवतेच. मग आतल्या आत संकोचत असताना चेहे-यावर उसने हसू घेऊन दिवसभर वावरावे लागते.

आमच्या बालपणी हा एक घरगुती सोहळा असायचा. आईने घरी ओवाळणे, त्यादिवशी घरी मार मिळणार नाही याची खात्री असल्याने जरा जादाच धीटपणा घरी करणे, नवीन कपडे वगैरे चैन वर्षातून फ़क्त वाढदिवस आणि दिवाळीच्याच वेळेला असल्याने नवीन कपड्यांचा तो वेगळा गंध, त्याची इस्त्री या सगळ्यांचच खूप अप्रूप असणे, गोडधोडसुद्धा वारंवार घरी होत नसल्याने या वाढदिवसाला घरी काय मेन्यू याची आतूरतेने वाट बघणे या सगळ्या हरवलेल्या गोष्टींच्या स्मरणरंजनात रमून जायला होत. शाळेत त्यादिवशी युनिफ़ॉर्म न घालता नवे कपडे घालून जाणे आणि मित्रमंडळींना गोळ्या चॉकलेटस वाटणे यात कोण आनंद वाटायचा ! 

आजकाल त्या आनंदाची जागा जरा संकोचाने घेतलीय. कार्यालयात सहका-यांनी, विद्यार्थ्यांनी केक्स आणणे, ते समारंभाने कापणे त्यानिमित्त एक छोटेखानी समारंभ होणे यात मला खरोखर अवघडल्यासारख होत. मी इतका "थोर" वगैरे कधी झालो ?  याची माझी मलाच चिंता वाटू लागते. आशिर्वाद देणारी मंडळी कमी झाली की वाढदिवसाची मजा तेव्हढी येत नाही हा माझा अनुभव. मग सुवर्णमहोत्सव, हीरक महोत्सव आणि सहस्रचंद्रदर्शन सोहळ्यात मा्झे काय होईल याच्या कल्पनेनेच माझा थरकाप उडतो. (हो, गांधीजींप्रमाणेच मलाही १०० , १२५ नाही तरी ८०,  ८५ वर्षे जगण्याची जिजीविषा आहेच.जग बघायचे आहे. कामे करायची आहेच.)

२०१६ मध्ये तर कमालच झाली. उठल्या उठल्या आमच्या कन्यारत्नाने स्वहस्ते तयार केलेल्या भल्यामोठ्या शुभेच्छापत्राने आमचे बैठकीच्या खोलीत स्वागत केले. गेले ४,५ दिवस तरी हा उपक्रम माझ्या अगदी नकळत घरात सुरू होता तर. संकल्पना आमचे कन्यारत्न आणि त्यांना साथ त्यांच्या मातोश्रींची. आमचे कन्यारत्न नवीन पीढीतले असल्याने सरप्राइज गिफ़्ट, केक, पार्टी वगैरे शिवाय वाढदिवस साजरा होतो यावर तिचा विश्वासच नाही.

सकाळी सकाळी फ़ेसबुकवर आमचे फ़ेसबुक मित्र आणि मुंबईतले प्रख्यात फ़लज्योतिषी धोंडोपंत आपटे यांची बुधाच्या रेवती नक्षत्रावरची पोस्ट वाचली आणि दिवसभर त्याची प्रचिती घेतली. फ़ेसबुकवर मित्र, आजी व माजी विद्यार्थी सुहृद आणि थोरामोठ्यांच्या शुभेच्छा, आशिर्वादांचा ओघ सुरू झालाच होता. त्या सगळ्यांचे वैयक्तिक आभार मानून, दूरध्वनीवरून शुभेच्छांचा स्वीकार करीत पूजेसाठी बसलो असताना डोअरबेल वाजली. सुपत्नीने दार उघडले तर शेवटच्या वर्षाला शिकणा-या विद्यार्थ्यांनी पाठविलेला केक घेऊन कुणीतरी दारात उभे. त्याचा स्वीकार झाला. वेळ नसल्याने त्याचा आस्वाद सायंकाळी घ्यायचे ठरले.

महाविद्यालयात नेहेमीप्रमाणे अध्यापन सुरू झाले. विद्यार्थ्यांनी "सर, आज तुमचा वाढदिवस आहे, तेव्हा आज काही शिकवू नका" वगैरे मागण्या केल्याच पण त्यांचा अंतस्थ हेतू ओळखून त्याला स्पष्ट नकार देत अध्यापनकार्याला प्रारंभ केला. दुपारी १२ च्या सुमारास जेवणासाठी घरी जाण्याच्या तयारीत असताना तृतीय वर्षाला शिकणा-या विद्यार्थ्यांनी कार्यालयातच घेराव घातला आणि दिवसातला दुसरा केक कापावा लागला. आपण केक कापत असताना सगळी मंडळी बाजूला उभे राहून सुरात, टाळ्या वगैरे वाजवत "हॅपी बर्थ डे टू यू" वगैरे म्हणत असली तर आपण नक्की काय करायच ? हा मला पडलेला सनातन प्रश्न आहे. मी प्रचंड अनकंफ़र्टेबल होऊन जातो. चेह-यावर उसने हास्य आणून आनंदी दिसण्याची कसरत इतर कुठल्याही प्रसंगी मला करावी लागत नाही. 

जेवणात पुरणपोळी आणि वैदर्भीय वडाभाताचा बेत होता. आडवा हात मारला. मंगळवारी दुपारी अध्यापन नसल्याचा पुरेपूर फ़ायदा घेतला. मंगळवारी दुपारी सर्व विभागप्रमुखांची अधिष्ठात्यांसोबत बैठक असते त्यामुळे सर्व विभागप्रमुखांना अध्यापन कार्यातून सुटका असते. बैठकीतही सगळ्या सहका-यांच्या शुभेच्छांचा स्वीकार केला आणि बैठकीअंती महाविद्यालयीन प्रथेप्रमाणे आमच्या महाविद्यालयीन निर्देशकांकडून शुभेच्छापत्र आणि पुष्पगुच्छाचाही स्वीकार झाला.

परत विभागात परतलो तो विभागातल्या सहका-यांनी आणलेला केक कापावा लागला. दिवसातला तिसरा केक. या समारंभाला आमचे अधिष्ठाताही होते. एक छोटेखानी समारंभच तिथे झाला.

                                      विभागातील सहकारी प्राध्यापक आणि अधिष्ठात्यांसह

 घरी परतलो. हातपाय धुवून पुन्हा नवे कपडे घातलेत. मग पत्नी आणि कन्यारत्नाने ओवाळले आणि दिवसातला चौथा केक कापावा लागला. बुधाच्या रेवती नक्षत्रावर बहुधा आज मी केक कापायला सुरूवात केली असावी याची खात्रीच पटली. 

  आजवर ४४ वर्षे जगलोय. आता मात्र एव्हढा वेळ बहुधा उपलब्ध नसणार. आजवर साजरे झाले तेव्हढे वाढदिवस आता साजरे होणार नाहीत. पदार्थ विज्ञानाच्या भाषेत हाफ़ लाइफ़ पिरेड पेक्षा जास्त काळ झालाय. काय कमावल आणि काय गमावल याच चिंतन करीत निद्रादेवीच्या राज्यात प्रवेशकर्ता झालो.