नववर्षाचा पहिला दिवस हा खरेतर "जागतिक संकल्प दिवस" म्हणून जाहीर केला पाहिजे असे मला कायम वाटत आलेले आहे. (पण मग दुसरा दिवस हा "जागतिक संकल्प विसर्जन दिवस म्हणून जाहीर करावा लागतो की काय ? अशीही भीती आहे.) या दिवशी नववर्षाच्या उत्साहात बहुतांशी मंडळी वर्षभरासाठीचा काही ना काही संकल्प घेतात. तो एक दिवस, एक आठवडा, तीन महिने, सहा महिने टिकतो. काहीकाही निष्ठावान मंडळी तर हा संकल्प खरोखर वर्षभर टिकवतातही.
Wonderful morning captured during morning walk at NMIMS in Shirpur Campus.
संकल्प किती दिवस टिकला या घटनेला महत्व नाही. मला मौज वाटते ती माणसांच्या पुन्हा पुन्हा हारूनही परिस्थितीवर मात करण्याच्या दुर्दम्य इच्छाशक्तीला. "गेल्या वर्षीचा संकल्प २ जानेवारीलाच मोडला पण या वर्षी किमान आठवडाभर तरी आपण तो टिकवून दाखवला. पुढल्या वर्षी महिनाभर टिकवू" किंवा " १ जानेवारीचा संकल्प लवकर मोडला. हरकत नाही. युवा दिवसाचा १२ जानेवारी) मुहूर्त आहे, तो हुकलाच तर गुढीपाडव्याचा मुहूर्त आहे, तेव्हा सुरूवात करूयात." ही वृत्ती माणसांच्या जिगीषेला अक्षय्य मदत करीत असावी. माणसाच्या मनाला नित्यनूतन ठेवणारी आशा देणारा दिवस म्हणूनही नववर्ष आणि त्याचे संकल्प याचे महत्व मला वाटते. जुने मार्ग चुकले म्हणून एका जागी थकून न बसता चुकांपासून शिकून नवे मार्ग चोखाळण्याच्या वृत्तीलाच कदाचित परिपक्वता म्हणत असावेत.
Fresh morning at Pench dam.
मी माझ्या गेल्या काही वर्षायल्या नववर्ष संकल्पांची यादी पाहिली आणि माझे मलाच आश्चर्य वाटले.
१. दररोज डायरी लिहीणे
२. दररोजचा खर्च लिहून काढणे व हिशेब ठेवणे.
३. दररोज व्यायाम करणे व शरीरसंपदा कमावणे
हे माझे शालेय व महाविद्यालयीन दशेतले संकल्प होते. गृहस्थाश्रम स्वीकारल्यानंतर त्या संकल्पांमध्ये बदल झाला. उदाहरणार्थ "दररोज व्यायाम करून शरीरसंपदा कमावणे" या ऐवजी "दररोज फ़िरायला जाऊन वजन घटवणे" हा एक संकल्प दरवर्षी येत गेला. मी नियमिततेचा, शिस्तीचा खूप भोक्ता असल्याने दररोजच्या वेळापत्रकाची (झोपणे, उठणे, अंघोळ, अभ्यासादि कर्मे) नियमितता आणि काटेकोरपणा पाळणे हा एक संकल्प दरवर्षी असतोच. आजकाल काही वर्षात नियमितपणे ब्लॉग्ज लिहीणे हा सुद्धा संकल्प त्यात सामील झालाय.
विद्यार्थी दशेत नियमितता आणि शिस्त यांचे काटेकोर पालन असल्याने डायरी जवळपास ९ वर्षे नियमितपणे आणि रोज लिहील्या गेली. रोजचे खर्च ही महाविेद्यालयीन हॉस्टेल जीवनात ४ वर्षे नियमितपणे लिहीत होतो. पण सांसारिक जीवनात तुम्ही तुमचे एकट्याचे नसता. सडाफ़टिंग नसता. तुमच्या जोडीदारासोबत, अपत्यांसोबत जीवन आखून घेत, त्यांच्याही वेळापत्रकाचा विचार करीत आपले वेळापत्रक ठरते. मग तेव्हढा काटेकोरपणा अंमलात आणणे अवघड होऊन बसते.
गेल्या २ - ३ वर्षांपासून मी करीत असलेला आणि पूर्णपणे अंमलात न आलेला एक संकल्प आहे. "नेहमी प्रसन्न बुद्धी कशी ठेवावी" यावर हार्वर्ड विद्यापीठात Shaun Achor नावाच्या तरूणाचे एक संशोधन वाचनात आले. कुठल्याही शारिरीक आणि मानसीक समस्येवर मात करण्यासाठी प्रसन्न बुद्धी अत्यंत आवश्यक आहे असा निष्कर्ष त्याने त्याच्या मोठ्ठ्या संशोधनाअंती काढला. "मन करा रे प्रसन्न, सर्व सिद्धींचे ते कारण" हे तुकोबा माऊली ने ४०० वर्षांपूर्वीच त्यांच्या लोकसंग्रहातून आणि निरीक्षणांमधून सांगून ठेवलेले होते ते आठवले. बर हा Shaun Achor नुसते निदान करून भागत नाही तर मन प्रसन्न करण्याच्या छोट्या छोट्या शारिरीक आणि मानसिक कवायतीही सांगतो.
a) तुम्हाला कृतज्ञता वाटली अशा ३ गोष्टी त्याने रोज लिहून काढा. (भलेही ती डायरी, तो कागद तुम्ही कुणाला दाखवू नका. ही कसरत तुम्हाला तुमच्या प्रसन्न मनासाठी करायची आहे हे लक्षात असू द्यात.)
b) तुमच्या परिवारासाठी , मित्रमंडळींसाठी त्यांना काहीतरी छान वाटेल असा एखादा संदेश रोज द्या.
c) किमान १० मिनीटे तरी व्यायाम करा. (हा व्यायाम आपल्या सकारात्मक मनोवृत्तीसाठी, प्रसन्न बुद्धीसाठी बर का ? शरीरासाठी डॉक्टर मंडळी सांगतात तसा किमान ४५ मिनीटे, आठवड्यातून किमान ५ दिवस करण्याचा व्यायाम निराळा.)
d) तुमच्या कार्यालयीन वेळेत मध्येच वेळ काढून फ़क्त २ मिनीटांसाठी ध्यान करा / श्वासावर लक्ष केंद्रीत करा.
e) झोपण्यापूर्वी दिवसभराच्या घटनांचे चिंतन करून त्यात घडलेल्या एखाद्या महत्वपूर्ण घटनेवर तुमच्या डायरीत दोन मिनीटांमध्ये लेखन करा.
किती सोप्या आणि छान कवायती आहेत नाही ह्या ? पालन करू शकता येणा-या.
Sunrise captured at FTC Campus Sangola. Solapur district.
गेल्या २ - ३ वर्षांपासून मी प्रयत्न करतोय. दरवर्षी संकल्प पालना्च्या दिवसांमध्ये थोडी थोडी वाढ्ही होतेय. या वर्षी वर्षभर पालन करण्याचा संकल्प आहे. माझ्या सर्व मित्र मंडळींनीही हा प्रयोग करून पहायला हरकत नाही.
या वर्षी माझ्या ब्लॉगच्या नावाला जागत जास्तीत जास्त ब्लॉग्ज हे रेल्वे आणि बसेसच्या छंदांवर लिहायचे हा सुद्धा एक संकल्प केलाय. रेल्वे आणि बस या माझ्या लाडक्या छंदासाठी गेल्या अनेक वर्षांमध्ये पुरेसा वेळ देता आलेला नाही याची खंतही मनात आहे. यावर्षी ही खंत दूर करण्यासाठी मुद्दाम प्रयत्न करण्याचाही माझा संकल्प आहे.
मग "तथास्तू" म्हणायला तुम्ही सगळे आहात ना माझ्याबरोबर ?
