आमचे बसफ़ॅनिंग आमच्या अगदी बालपणी नागपूर ते चंद्रपूर एस टी प्रवासादरम्यान सुरू झाले. अगदी पहिल्या वर्गात अक्षरओळख नुकतीच झालेली असताना आजोळी चंद्रपूरला जातानाच्या प्रवासात माझ्या वडीलांनी एस. टी. च्या बसगाड्यांवर लिहील्या जाणा-या म. का. दा. (मध्यवर्ती कार्यशाळा दापोडी), म. का. चि. (मध्यवर्ती कार्यशाळा चिकलठाणा) आणि म. का. ना. (मध्यवर्ती कार्यशाळा नागपूर) हे अर्थ उलगडवून दाखवत प्रत्येक बस वेगळी असते ही दृष्टी आम्हाला दिली. मग यवतमाळ विभागातल्या डेपोंच्या बसेसचे फ़िकट निळ्या रंगात रंगवलेले ग्रिल्स, पुढचे बंपर आणि कधीकधी खिडक्यासुद्धा. चंद्रपूर विभागातल्या डेपोंच्या बसेसचे काळपट पिवळ्या ( Yello Ochre) रंगात रंगविलेले ग्रिल्स आणि पुढले बंपर्स, अकोला विभागातल्या डेपोंच्या बसेसना काळ्या ग्रिल्सभोवती दिलेली पांढरी बॉर्डर तर भंडारा विभागासाठी हीच बॉर्डर पिवळ्या रंगात हे बारकावे लक्षात घेऊन त्या त्या विभागाच्या बसेस ओळखणे आणि साधारण वेळ लक्षात घेऊन ती नक्की कुठली बस असेल ? याचा अचूक अंदाज बांधणे यात आम्ही प्रवीण झालो आणि नातेवाईक, मित्रमंडळींमधे भाव खाऊ लागलोत.
पाचव्या वर्गापासून इंग्रजीची तोडओळख झाली आणि मग हळूहळू ज्या बसने जातोय तिचा नंबर, तिचा चेसिस नंबर आदि डिटेल्स जमविण्याचा छंद लागला. मी पाचवीत असताना आम्ही नंदनवन येथे रहायला गेलो आणी महाल विभागात असलेल्या आमच्या शाळेत जाण्यायेण्यासाठी पाचवीपासून शहर बस सेवेने जाणे येणे होऊ लागले. मग रोजची बसची तिकीटे जमविण्याचा छंद लागला, ती तिकीटेही नुसती जमवायची नाहीत तर तिकीटांच्या मागील मोकळ्या जागेत प्रवासाचा दिनांक, बस नं, प्रवास कुठून कुठे, बस शहर बस सेवेतली कुठल्या नंबरची सेवा होती ? कुठून कुठे जात होती हा सगळा तपशील लिहून ठेवणे सुरू झाले. तदनुषंगाने ही तिकीटे जपून ठेवणे, महिनावार, वर्षवार नीट जतन करून लावून ठेवणे वगैरे कामे आलीच.
नागपूर आणि परिसरात त्याकाळी टाटा बसेसचेच प्राबल्य होते. शहर बस सेवेतही सगळ्या टाटाच्याच बसेस. त्याकाळी टाटाच्या चेसिस जमशेदपूर आणि पुण्याच्या टेल्को प्लॅंट मध्ये तयार व्हायच्यात. त्या एस. टी. च्या महाराष्ट्रातल्या तीनही कार्यशाळांमध्ये जायच्यात आणि त्यांच्यावर बसबांधणी व्हायची. टेल्कोचा पंतनगरचा प्लॅंट तेव्हा सुरू व्हायचा होता. सगळ्या चेसिस एकतर जमशेदपूर किंवा पुण्यावरून यायच्यात. बाय द वे इतक्या वर्षांनंतरही महाराष्ट्र एस. टी. आपल्या बहुतांशी बसगाड्यांचा ताफ़ा चेसेस मागवूनच आपल्या मध्यवर्ती कार्यशाळांमध्ये बांधून घेते. गोव्यातल्या टाटा ए.सी.जी.एल. किंवा हुबळी इथल्या टाटा मार्कोपोलोने बांधलेल्या तयार बसगाड्या घेत नाही.
बसमध्ये बसल्यावर ड्रायव्हर काकांमागे त्याकाळच्या बसेसमध्ये असलेल्या आडव्या बाकड्यावर उलटे (केबिनमधून बसच्या दिशेकडे तोंड करीत) बसून प्रवास करणे हा तर त्याकाळच्या सगळ्याच बाळगोपाळांचा छंद असायचा. आमचाही होता. आम्ही आमच्या शोधक नजरेने बसच्या केबिनमधली एंजिनवरची "मेकर्स प्लेट" पाहून ती चेसिस जमशेदपूरवरून आलीय की पुण्यावरून आलीय हे शोधण्याचाही छंद आमच्या बसफ़ॅनिंगमध्ये सामील झाला. आत केबिनमध्ये तर मूळ चेसिसवर पोपटी किंवा चटणी रंग असायचा पण खाली उतरून चाकांच्या वर असलेल्या फ़ेंडर्सच्या आत थोडे डोकावत ती चेसिस मूळ केशरी रंगाची आहे की पिवळ्या रंगाची हे पण नोंदणे सुरू झाले. मग त्या प्रवासाच्या तिकीटांवर त्या चेसिसच्या मूळ रंगाची नोंदणीही ओघाओघाने आलीच.
अजून एक गोष्ट लक्षात आली की केशरी चेसिस सगळ्या जमशेदपूरच्या असतात तर पिवळ्या रंगाच्या चेसिस पुण्याच्या.
आज आमच्या एका बसफ़ॅन ग्रूपवर ह्या केशरी चेसिसचा फ़ोटो दिसला आणि मन एकदम चाळीस वर्षे मागे गेले.
- बस आणि रेल्वेवर मनापासून प्रेम करणारा, प्रा. वैभवीराम प्रकाश किन्हीकर.
No comments:
Post a Comment