स्टेअरींग: एक चक्र आणि बदलणा-या कालचक्राचा वेध

टाटा मोटर्स सुरूवातीच्या काळात मर्सिडीज बेंझशी कोलॅबोरेशन मध्ये बसेस आणि ट्रक्सचे उत्पादन करायची. बसेस, ट्रक्स च्या काऊल्सवर मर्सिडीज बेंझचा तारा असलेला लोगोही असायचा.

मला वाटतं त्यानंतर बराच काळ टाटा आणि फोर्स मोटर्स सुध्दा त्यांचे गियर बाॅक्स मर्सिडीज बेंझच्या सहकार्यानेच बनवायचेत.

१९७० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात बसवर, ट्रक्सवर टाटांचा T वाला लोगो दिसायला लागला पण मर्सिडीज बेंझ असताना आणि टाटा मध्ये बदल झालेला असतानाही टाटाचे स्टेअरींग हे ४ आर्‍या (spokes) असलेलेच असायचे. ते स्पोक्सपण अतिशय बारीक असायचेत. जणू १२ एम एम चे स्टील राॅडस च.

१९८० च्या दशकात नव्या, २ च स्पोक्स असलेल्या स्टेअरींगवाल्या गाड्या आल्यात. नवे स्टेअरींग्ज चकचकीत आणि थोडे जाड होते. आमचे बालपणीचे सगळे एस. टी. प्रवास ड्रायव्हरच्या मागील बाकड्यावर, इतर प्रवाशांकडे पाय करून, ड्रायव्हरकाकांचे ड्रायव्हिंग स्कील्स बघण्यातच जायचे त्यात आम्हाला ते चार स्पोक्सवाले स्टेअरींग आणि त्या जुन्या गाड्या एकदम डाऊनमार्केट वाटायच्यात तर नव्या, २ स्पोक्स असलेल्या स्टेअरींग वाल्या गाड्या अपमार्केट वाटायच्यात.

१९९० चे दशक खूप वेगाने जागतिकीकरण व प्रगती घेऊन आले. मला आठवतंय आमच्या UPSC च्या अभ्यासात Dunkel Draft आणि GATT करारावर आमच्या खूप चर्चा झडल्या होत्या. सगळ्यांचाच सूर हा GATT करार आपल्या भारतासाठी खूप तोट्याचा ठरेल असा सूर होता. आज ३० वर्षांनी जाणवतेय की ह्या जागतिकीकरणाचा सगळ्यात जास्त फायदा आपणच करून घेतलाय.

असो, जागतिकीकरणानंतर भारतात नवनवीन वाहन उद्योग आलेत, अनेक परदेशी कंपन्यांशी आपल्या कंपन्यांनी कोलॅबोरेशन्स केलीत. गाड्यांकडे, त्यांच्या स्पेअर पार्टसकडे बघण्याचा आपला नवीन दृष्टीकोन बनला.

आता एखाद्या कारचे २ स्पोक्सचे स्टेअरींग म्हणजे त्या कंपनीचे Cost Cutting Measures समजल्या जाऊ लागले. Alto. तर ३ किंवा ४ स्पोक्सचे स्टेअरींग हे lavish गाडीचे लक्षण समजल्या जाऊ लागले. टाटा मोटर्सनेही आपले २ स्पोक्सचे स्टेअरींग बदलून त्यांच्या BS 6 दर्जाच्या बसेस आणि ट्रक्ससाठी ४ स्पोक्सचे (नव्या मांडणीत) स्टेअरींग्ज आणायला सुरूवात केली. चक्र फिरून पुन्हा ५० वर्षांपूर्वीच्या पूर्वपदावर आले. कदाचित आणखी २ दशकांनी पुन्हा कमी स्पोक्सवाले स्टेअरींग्ज हे Inn Thing ठरतील. कारण चक्र हे कायम फिरतच असते. अर्थात २५ वर्षांनी स्टेअरींग हे गोलच असेल की विमानाच्या जाॅयस्टिकसारखे एखाद्या दांड्यासारखेच असेल हे सांगणे कठीण आहे. आजच बहुतांशी कार्सचे स्टेअरींग फ्लॅट तळाचे यायला सुरूवात झाली आहे.

- "स्टेअरींगः एक अर्थशास्त्रीय, समाजशास्त्रीय बदलांच्या प्रतिकांचा शोध आणि जागतिकीकरणाचे परिणाम" या लठ्ठ प्रबंधाचे किडकिडीत लेखक, प्रा. वैभवीराम प्रकाश किन्हीकर.