नागपूर ते पुणे रेल्वेप्रवास : रेल्वे्ला काही मौलिक सूचना

 

या व्हिडीओत आपण रेल्वेने नागपूर ते पुणे प्रवासासाठी काय काय घोळ घालून ठेवलेले असतात हे पाहिले.
पण अभियंत्यांचे काम हे समस्यांचे उत्तर शोधणे हे असते हे आम्हाला माहिती आहे. त्यामुळे या समस्येवर एक चांगला तोडगा कसा शोधता येईल ?  ते या व्हिडीओत बघूयात.

भारतीय रेल्वेचा "रंग माझा वेगळा".

 भारतीय रेल्वे ने ७० - ८० च्या दशकात वेगवेगळ्या सर्वसामान्य गाड्यांसाठीही वेगवेगळ्या रंगसंगतीचे डबे आणले होते.

वाराणसी - चेन्नई गंगा कावेरी एक्सप्रेस साठी जांभळा + केशरी.

आंध्रप्रदेश, तामिळनाडू, कर्नाटक एक्सप्रेससाठी लाल / केशरी + क्रीम.

काही काळ सेवाग्राम एक्सप्रेसला सुध्दा निळ्या + क्रीम रंगांचे डबे बालपणी बघितल्याचे आठवते.

नंतर नंतर ही कल्पना बारगळली. सर्वसामान्य गाड्यांना मातकट लाल (rust Red), मग निळा + आकाशी आणि आता LHB कोचेसना लाल + क्रीम अशी एकसारखी रंगसंगती असते.

विशेष रंगसंगती ही विशेष गाड्यांची मक्तेदारी झाली आहे.

दुरांतो एक्सप्रेस गाड्यांना ममता बॅनर्जींच्या abstract चित्रांसारखीच abstract रंगसंगती. एखाद्या लहान मुलाने रंगपेटी हातात आल्यावर मुक्तपणे उधळलेले हिरवा पिवळा निळा रंग जसे दिसतील तसे.

हमसफर गाड्यांना निळसर झाक असलेली रंगसंगती.

शताब्दी गाड्यांना निळ्या आणि क्रीम रंगातली रंगसंगती.

त्यात लालूप्रसाद यादवांनी सुरू केलेल्या गरीब रथ गाड्यांची रंगसंगती हिरवा आणि मधे खिडक्यांजवळ पिवळा पट्टा अशी होती. (आपल्या पक्षाच्या झेंड्यांचे रंग आपल्या कल्पनेतल्या गाडीला देण्याचे त्यांचे कसब वाखाणण्याजोगेच आहे.)

दि. १८/०२/२००९ रोजी नागपूरवरून गणपतीपुळ्याला जाण्यासाठी विदर्भ एक्सप्रेसमधे बसताना हे एक सुंदर दृश्य दिसले आणि कॅमेर्‍यात कैद केले.

नागपूर यार्डात उभा असलेला नागपूर - पुणे गरीब रथचा डबा आणि त्या डब्याच्या बरोबर विरूध्द रंगसंगतीतले इटारसी शेडचे शंटिंग एंजिन. दुर्मिळ दृश्य.

नुकतेच नागपूर यार्डाचे संपूर्ण विद्युतीकरण झालेय. आता शंटिंगसाठीही डिझेल एंजिनांची गरज लागणार नाही. हे एंजिन त्याच्या मूळगावी, इटारसीला, परत गेलेसुध्दा असेल.

बाकी एंजिनांची विविध रंगसंगती हा पॅसेंजर कोचेसच्या निरनिराळ्या रंगसंगतींइतकाच आकर्षणाचा विषय आहे. जुन्याकाळच्या कोळसा एंजिनांपासून ते आजकालच्या गुंटकल / गुट्टी शेडच्या किंगफिशर पक्षासारख्या रंगसंगतीपर्यंत ते तेजस एक्सप्रेस गाड्यांसाठीच्या विशेष एंजिनांच्या रंगसंगतीपर्यंत. तो एका वेगळ्या लेखाचाच विषय आहे.

एका रंगतीचा डबा आणि त्याच्या अगदी विरूध्द रंगसंगतीचे एंजिन हा एक दुर्मिळ योग कॅमेर्‍यात कैद झाला आणि १२ वर्षांनी का होईना आपणा सगळ्यांसमोर सादर झाला.

- रेल्वेच्या अगणित रंगांमधे रंगून गेलेला रेल्वेफॅन राम किन्हीकर.

राजधानी, शताब्दी, जनशताब्दी, संपर्क क्रांती, गरीब रथ, दुरांतो, हमसफ़र, अंत्योदय, तेजस .............: प्रस्तावना

भारतीय रेल्वेच्या या विशाल कारभारात अनेक रेल्वे मंत्र्यांनी आपली बरी वाईट अशी छाप उमटवली. त्याच प्रयत्नात ब-याच रेल्वेमंत्र्यांनी आपापल्या स्वप्नातल्या गाड्या सुरू केल्यात. एक वेगळा ब्रॅण्ड या प्रत्येकाने तयार करण्याचा प्रयत्न केला. या लेखमालेचे शीर्षक वाचून तुम्हा सगळ्यांना त्याची कल्पना आली असेलच.

या सर्व प्रयत्नांवर एक रेल्वे अभ्यासक आणि प्रेमी म्हणून काही लिहाव अशी खूप दिवसांपासूनची इच्छा होती. आता ती क्रमशः पूर्ण करेन. राजधानी एक्सप्रेसपासून जरी या लेखमालेला सुरूवात करत असलो तरी राजधानी एक्सप्रेस सुरू होण्यापूर्वी त्यांच्या पूर्वसुरी डिलक्स एक्सप्रेस म्हणून ज्या गाड्या सुरू झालेल्या होत्या त्यांचा उल्लेख याठिकाणी करणे अत्यावश्यक ठरेल. दिल्लीवरून पूर्व, पश्चिम, आणि दक्षिण दिशेला आरामदायक प्रवासासाठी या गाड्या सुरू झाल्या असाव्यात. त्याकाळी क्रीम आणि लालसर गुलाबी छटेतली डिलक्स एक्सप्रेस नागपूरला बालपणी पाहिल्याचे आठवते. बहुधा आत्ताची दक्षिण एक्सप्रेस असावी. नंतरच्या कालावधीत त्या गाड्यांना पूर्वा एक्सप्रेस, पश्चिम एक्सप्रेस आणि दक्षिण एक्सप्रेस अशी नामे पडलीत आणि त्या गाड्यांचा विशेष दर्जा हळूहळू समाप्त होत गेला.

आरामदायक प्रवास म्हणण्याचे कारण म्हणजे त्याकाळी रेल्वेत उच्च वर्ग (वातानुकुलीत आणि प्रथम वर्ग) सोडला तर इतर वर्गांना बाकांना कुशन्स नसायचीत. लाकडी बाकांवर बसून या खंडप्राय देशात तासातासांचे प्रवास करावे लागत. शयनयान वर्गात बाकांना कुशन्स बसवण्याला कै. मधू दंडवते रेल्वेमंत्री असताना १९७९ मध्ये सुरूवात झाली. त्यांनीच वर्गविरहीत रेल्वेची संकल्पना अंमलात आणून ४ नोव्हेंवर १९७९ ला मुंबई - हावडा गीतांजली सुपर एक्सप्रेस ही पहिली वर्गविरहीत गाडी सुरू केली. अजूनही गीतांजली एक्सप्रेसला पहिल्या वर्गाचा डबा नाही. आज मूळ समाजवाद आणि त्याच्याशी संबंधित कल्पनाच कालबाह्य झालेल्या असल्याने गीतांजली ही वर्गविरहीत गाडी वाटत नाही पण रेल्वेच्या संदर्भात मूलभूत स्तरावर विचार करून निर्णय घेणारे मंत्री म्हणून मधू दंडवतेंच नाव भारतीय इतिहासात अमर असेल. तसेच मूलभूत विचार करणारे आत्ताचे रेल्वेमंत्री आहेत. मला वाटते सिंधुदुर्गाच्या मातीतच हा गुण असावा.

या प्रत्येक ब्रॅण्ड विषयी मला वाटलेले विचार, त्यांचे प्रगतीचे टप्पे, सद्यस्थिती आणि होऊ शकत असणा-या सुधारणा याबद्दल क्रमश: इथे लिहीण्याचा प्रयत्न करेन. आपणा सर्वांच्या शुभेच्छा माझ्या पाठीशी आहेतच.