भारतीय रेल्वेच्या एसी कोचेसमधील सेवेचा घसरता दर्जा

१९९५ - ९६ ते २००१ - ०२ पर्यंत रेल्वेच्या त्रिस्तरीय वातानुकूल शयनयान (थर्ड एसी) वर्गात प्रवासातली अंथरूणे पांघरूणे कोच मधला मदतनीस (अटेंडंट) प्रत्येक प्रवाशाला तो तो ज्या ज्या स्टेशनवरून चढणार असेल, तिथून चढल्यानंतर रात्री बेरात्री त्याच्या त्याच्या जाग्यावर आणून द्यायचा. गाडीच्या टीटीईसोबत त्याच्याकडेही एक रिझर्वेशन चार्ट असायचा त्यातून त्याला प्रत्येक प्रवाशाची चढण्या उतरण्याच्या स्टेशन्सची माहिती मिळत असे.

प्रतिष्ठित गाड्यांमध्ये ही अंथरूणे पांघरूणे पॅकबंद पाकीटांमध्ये असत. दोन पांढर्‍याशुभ्र धुतलेल्या, इस्त्री केलेल्या दोन चादरी, एक पांढराशुभ्र उशीचा अभ्रा आणि एक पांढरा हँड नॅपकिन हे त्या कागदी पॅकमध्ये सीलबंद असायचे. एक ब्लँकेट आणि अभ्र्याशिवाय असलेली उशी हे मात्र पॅकबंद नसायचे. इतका सगळा जामानिमा तो मदतनीस प्रवास सुरू झाल्यावर प्रत्येक प्रवाशाला बर्थवर आणून देत असे आणि प्रवास संपण्याआधी त्याच्याकडून गोळा करीत असे.

आजकाल हँड नॅपकिन तर त्रिस्तरीय वातानुकूल शयनयानात देतच नाहीत. हे नॅपकिन्स स्टँडर्ड सेटचा भाग असल्याचा रेल्वेचा नियम असल्याचे आपण त्या मदतनीसाला खूप खनपटीला बसून सांगितले तर नाईलाज झाल्यासारखा आणि कसातरी कळकट नॅपकिन तो आपल्याला देतो.

त्याहीपेक्षा भयानक म्हणजे आजकाल ही अंथरूणे पांघरूणे त्या त्या बर्थसच्या बे मध्ये एकावर एक रचून ठेवलेली असतात. "तुम्हाला हवी ती घ्या नाहीतर गेले उडत" असा आविर्भाव त्यात असतो. यात सुरूवातीच्या स्थानकावरून बसण्याच्या ठिकाणावरून बसणारी प्रवासी मंडळी त्या बे मध्ये असलेल्या पांघरूणांमधून त्यातल्या त्यात चांगली पांघरूणे, थोड्या जाड उशा निवडून स्वतःकडे घेतात आणि उरलेली निम्न दर्जाची पांघरूणे मधल्या स्थानकांवरून चढणार्‍या प्रवाशांच्या नशिबी येतात.

आजकाल तर द्विस्तरीय शयनयान (सेकंड एसी) आणि प्रथम वर्ग शयनयान (फर्स्ट एसी) वर्गातही ही पांघरूणे पहिल्या स्थानकापासूनच त्या त्या बर्थसवर ठेऊन देतात असा अनुभव येतोय. त्यातला प्रथम वर्ग वातानुकूल सोडला तर द्विस्तरीय वातानुकूल वर्गातही हा नॅपकिन वेगळा मागावा लागतो हा अनुभव आहे.

नवनवीन सोयीसुविधा प्रवाशांना देताना जुन्या सोयीसुविधा प्रवाशांना नियमपुस्तकाप्रमाणे मिळतायत की नाही ? हे बघणे रेल्वेची जबाबदारी आहे हे रेल्वे विसरत चाललीय का ?

दक्षिण रेल्वे, दक्षिण मध्य रेल्वे आणि दक्षिण पश्चिम रेल्वेमध्ये ब-यापैकी हे नियम पाळले जातात हा माझा अनुभव आहे. अशाच एका अनुभवाचे कथन इथे.

- रेल्वेच्या जनरल डब्यापासून ते फर्स्ट एसी पर्यंत सर्वच डब्यांमधून भरपूर प्रवास केलेला

आणि

प्रवासात अंथरूणे पांघरूणे अगदी घरच्यासारखी विना सुरकुती अंथरणारा व प्रवास संपल्यानंतर अंथरूण पांघरूणांची घरच्यासारखीच व्यवस्थित घडी घालून रेल्वेला परत करणारा नेटका प्रवासी पक्षी,

प्रा. वैभवीराम प्रकाश किन्हीकर.