नागपूर शहराचे जगावेगळे वैशिष्ट्य

 नागपूर शहराचे आणखी एक जगावेगळे वैशिष्ट्य आहे.

सेंट्रल प्राॅव्हिन्स अॅण्ड बेरार (C P and Berar, मध्य प्रांत आणि वर्‍हाड) या ब्रिटीशकालीन राज्याची नागपूर राजधानी होती. १९५६ मध्ये नागपूर करारानुसार नागपूर आणि विदर्भ पहिल्यांदा मुंबई परगण्यात आणि नंतर १९६० मध्ये महाराष्ट्र राज्यात सामील झालेत.

पण मध्य प्रदेश परिवहन सेवेचा "नागपूर डेपो" आणि संलग्न बसस्थानक मात्र गेली ६१ वर्षे नागपुरातच आहे. असे उदाहरण देशात कुठेच नाही. हे म्हणजे आपल्या महाराष्ट्र एस. टी. चा कर्नाटकात बे. बेळगाव डेपो किंवा गुजरातेत ब. बडोदा डेपो असल्यासारखेच आहे. कुठलेही राज्य दुसर्‍या राज्य परिवहनला आपल्या राज्यात परिवहन सेवा चालवायला खूप अटी, शर्ती घालते. मग दुसर्‍या राज्यातल्या परिवहन सेवेचा डेपो, त्याला संलग्न असे बस स्थानक आणि एव्हढी जागा त्यांना देणे हे तर दुरापास्तच. पण आम्ही नागपूरकर उदार मनाचे आहोत म्हणून आजही तो डेपो, ते बसस्थानक नागपूरचे ग्रामदैवत असलेल्या टेकडीच्या गणपतीसमोर, अगदी मोक्याच्या जागी उभे आहे.

गेल्या २० वर्षात मध्यप्रदेश परिवहनची सेवा बंद पडली. तिचे हळूहळू खाजगीकरण झाले. आज त्या स्थानकावर मध्यप्रदेशात जाणार्‍या सगळ्या खाजगी गाड्यांचा अक्षरशः धिंगाणा असतो. कुठलाही टाईमटेबल नाही, कुठलीही शिस्त नाही, गाड्या कुठेही, कशाही उभ्या करायच्यात. काहीकाही धाडसी खाजगी बसवालेतर शेजारीच असलेल्या महाराष्ट्र एस. टी. च्या जागेतही गाड्या घुसवण्याची हिंमत करतात.

टेकडी गणपतीसमोरच सध्या महाराष्ट्र एस.टी. कडे असलेल्या या जागेत १९७९ पर्यंत महाराष्ट्र एस. टी. चे नागपूर मध्यवर्ती बस स्थानक होते. रेल्वे स्टेशनला अगदी लागूनच असलेले बस स्थानक. ६ प्लॅटफाॅर्म असलेले. टुमदार.

साधारण १९८० च्या सुमारास सध्याचे गणेशपेठ बसस्थानक बांधले गेले. तेव्हा २० प्लॅटफाॅर्मस असलेले नवेकोरे, चकचकीत बसस्टॅण्ड पाहून बालपणी आम्ही हरखून गेल्याचे स्मरते.

आणखी एक odd गोष्ट म्हणजे मध्यप्रदेश परिवहन सेवेची "नागपूर - इलाहाबाद" ही बससेवा. दुपारी ३.०० वाजता नागपूरवरून निघणारी ही "ढच्चर" बस आम्ही बरेच वर्षे बघितली. एकतर महाराष्ट्र आणि उत्तर प्रदेश जोडणारी ही बस मध्यप्रदेश परिवहनने का सुरू करावी ? हा प्रश्न आम्हाला छळत असे. हे म्हणजे महाराष्ट्र एस टी ने हैद्राबाद - रायपूर बससेवा सुरू करण्यासारखेच.

आणि त्यातल्यात्यात हे मध्यप्रदेश परिवहनवाले या ७५० किमी अंतरासाठी आणि जवळपास २० तासांचा प्रवास करणारी ही बस साध्या सीटस असलेली, सीटसना धड हेडरेस्टस नसणारी का पाठवतात ? हेही एक न उलगडणारे कोडे होते.

शेजारच्या राज्यातल्या डेपो व स्थानकासाठी जागा देऊन उदारतेची परिसीमा गाठणारे नागपूरकर आणि आपली परिवहन सेवा आपल्या शेजारील राज्यांमधल्या शहरांना थेट जोडणारी अशी पुरवणारे मध्यप्रदेश परिवहन महामंडळ. दोघेही धन्य.

- भारतभर वेगवेगळ्या परिवहन सेवांमध्ये भ्रमण केलेला बसप्रेमी राम किन्हीकर

(छायाचित्रे प्रातिनिधिक)

(ही छायाचित्रे २०१५ मधील मी केलेल्या मनमाड ते शिरपूर प्रवासातली आहेत.)