वज्र, इंद्र आणि गरीब रथ : महाराष्ट्र एस. टी. ने घ्यावयाचा बोध.

 आपली महाराष्ट्र एस टी कल्पक आणि नवनवीन प्रयोगांच्यात कमी पडते.

लालूप्रसाद यादवांनी भारतीय रेल्वेत "गरीब रथ" हा प्रयोग आणून क्रांति घडवून आणली. रेल्वेच्या एसी थ्री टायरपेक्षा कमी पण शयनयान वर्गापेक्षा जास्त भाडे घेणारी ही सेवा. जेवढ्या गरीब रथ गाड्या देशात सध्या सुरू आहेत त्या सगळ्या फायद्यात चालताहेत.

एस टी ने ही नवीन एम एस बस बांधणी करताना "गरीब रथ" बस बांधावी. 3 x 2 , नाॅन पुशबॅक, बैठक व्यवस्था (एकूण ५५ प्रवासी + १ वाहक केबिनमध्ये) असलेली एयर सस्पेंशन वातानुकूल बससेवा तालुक्याच्या गावांना जिल्ह्याच्या गावाला जोडणारी किंवा दोन आसपासच्या जिल्ह्यांना जोडणारी असावी. (फार लांब पल्ल्याची नसावी.)

तिकीट दर जलद बसपेक्षा १० % जास्त पण निम आरामपेक्षा कमी ठेवावा.

ज्या मार्गांवर खाजगीवाले लोकांना निम्न दर्जाचे समजून वातानुकूल सेवा टाकत नाहीत, त्या मार्गांवर ही सेवा तुफान चालेल. (उदाः हिंगणघाट - नागपूर, पांढरकवडा - नागपूर)

आजकाल सगळ्याच ऋतूंमध्ये वातानुकूल प्रवासाचा कल लोकांमध्ये वाढतोय. धुळीचा, बाहेरील आवाजाचा त्रास न होता शांत प्रवास हा प्रवाशांची पसंती बनलाय. अशावेळी पटकन हालचाल करून पुन्हा मार्केट कॅप्चर करणे एस. टी. ला शक्य आहे.

शेजारील तेलंगण आणि आंध्र राज्यात "वज्र" आणि "इंद्र" या ब्रँडनावाने हा वातानुकूल साध्या बसचा प्रयोग यशस्वी होताना दिसतोय. तामिळनाडूने ही साध्या वातानुकूल बसेसचा प्रयोग केलेला आहे.

आपल्या महामंडळाने बोध घ्यावा.

तुम्हाला काय वाटतय मित्रांनो ?

- बसफ़ॅन राम किन्हीकर

योजकस्तत्र दुर्लभः

 

या फोटोत दाखवलेला शेल आहे "डबल डेकर" एक्सप्रेसचा. ही वातानुकुलीत डबल डेकर एक्सप्रेसची संकल्पना भारतीय रेल्वेत फारशी यशस्वी ठरली नाही. भोपाळ - इंदूर, मुंबई - मडगाव, बंगळूर - चेन्नई, दिल्ली - जयपूर या सर्व मार्गांवर या गाडीला थंड प्रतिसाद मिळतोय.

त्याला "उदय" (UDAY: Utkrisht Double decker Airconditioned Yatri Express) या नव्या नावाची फोडणी देऊनही ही शिळी संकल्पना प्रवाशांच्या पचनी पडली नाही.

लालूप्रसाद यादवांनी, त्यांच्या रेल्वेमंत्रीपदाच्या काळात, गरीब रथ ही एक चांगली संकल्पना आणलेली होती. परवडणार्‍या दरात वातानुकुलीत प्रवास सर्वसामान्य जनतेला भावला होता. एखादा अपवाद वगळता सगळ्याच गरीब रथ गाड्या प्रवाशांमधे सुपर हिट ठरल्या होत्या.

गरीब रथ गाड्यांमधे एका प्रवासी दालनात(bay मधे) मुख्य ३ + ३ बर्थस आणि साईडला पण ३ बर्थस असे ९ बर्थस असायचे. मुख्य बर्थसचा तर तेवढा प्रश्न नाही पण साईडचे ३ बर्थस, त्यांच्या कमी उंचीमुळे, प्रवाशांना अत्यंत गैरसोयीचे ठरत होते.

मला वाटत, गरीब रथ साठी रेल्वेने हा डबल डेकरचा, जरा जास्त उंचीचा आणि वरच्या बर्थलाही खिडकी असलेला, शेल वापरावा. जास्त उंचीमुळे प्रत्येक बर्थला जरा चांगली जागा मिळेल. साईड बर्थसला पण उंचीची अडचण येणार नाही. एकूण बर्थस पण ९ x ९ = ८१ बसतात.

संसाधने भरपूर आहेत. प्रवासी हितासाठी ते वापरणारा "योजकस्तत्र दुर्लभः"

pic courtesy: My railfan friend Mr.

Gaurav Virdi

- कल्पक रेल्वेफॅन राम किन्हीकर

MSRTC in different liveries. Imagination - 2.

"Garib Rath" was a novel idea introduced by Lalu Prasad Yadav in his rail budget in 2005 when he was Railway Minister.

This service was aimed at providing no frills (bed rolls) comfortable air conditioned travel for Indian middle class who were ready to spend a little bit more than sleeper class to experience noiseless and dustless travel. The fares for Garib Rath trains were about 2/3 rd of that of AC three tier class.

All Garib Raths were a grand success. They had a distinct Green + Yellow livery. (Matching to LP Yadav's party, RJD, flag). Though the first Garib Rath between Amritsar and Saharsa had conventional IR (rust red) livery.

Here is an attempt to imagine MSRTC buses in different liveries. Second in the series is Garib Rath livery.

Other experiments will follow soon. Stay tuned.

Drawing credit to my daughter, Mrunmayi.