हंपी ला दिसलेल्या एका आगळ्यावेगळ्या बसची कथा आणि त्यानिमित्ताने भारतीय शयनयान बसेसबद्दलचे एक चिंतन.

होस्पेट - हंपी - होस्पेट अशा फेर्‍या करणारी कर्नाटक राज्य परिवहनची वैशिष्ट्यपूर्ण शहर बस.

जालंदर येथल्या सतलज मोटर्सने २००५ च्या सुमारास अशी (यापेक्षा थोड्या जास्त उंचीची पण अगदी याच डिझाईनची) डबल डेकर लक्झरी बस आणण्याचा प्रयत्न केला होता. खालच्या मजल्यावर स्लीपर बर्थस आणि पायर्‍या चढून वर गेल्यानंतर वर बसण्यासाठी सीटस असा तो उपयुक्त थाट होता.

{उपयुक्त अशासाठी की बसचा गुरूत्वमध्य (center of gravity) बसच्या खालच्या भागाजवळ असतो. आणि जेवढे आपण गुरूत्वमध्याजवळ असू तेवढा बसच्या वाटचालीमुळे होणारा त्रास कमी. म्हणूनच सध्याच्या स्लीपर कोच बसमध्ये खालच्या बर्थपेक्षा वरच्या बर्थसवर बसची जास्त हालचाल होते आणि पर्यायाने जास्त त्रास जाणवतो. तसेच समोरून दुसर्‍या रांगेच्या बर्थसवर सगळ्यात कमी त्रास, त्यानंतर तिसरी रांग, पहिली रांग, चौथी रांग, पाचवी रांग आणि (असल्यास) सहावी रांग असा चढत्या क्रमाने त्रास वाढत जातो. म्हणून जाणकार मंडळी स्लीपर कोचमधे बुकिंग करताना दुसर्‍या रांगेतल्या खालच्या बर्थसचेच रिझर्वेशन करतात. बुकिंगमध्ये ते बर्थस सगळ्यात आधी संपलेले दिसतात. सतलजच्या या डबलडेकरमध्ये बर्थस खालच्या मजल्यावर असल्याने प्रवाशांना सुखकर झोपेसाठी उपयुक्त ठरणारे होते. वरच्या मजल्यावर जरी बसची हालचाल जास्त जाणवणार असली तरी वर सीटस होत्या आणि आसनांवर बसलेल्या प्रवाशांची एकंदर सावधानता झोपलेल्या प्रवाशांपेक्षा नैसर्गिकरित्याच जास्त असते. हेच जर उलट असते (खालील मजल्यावर आसन व्यवस्था आणि वरच्या मजल्यावर शयनव्यवस्था) तर कठीण होते.}

पण काही अगम्य कारणांनी सतलजची ती कल्पना इथल्या बसकंपन्यांना फारशी पसंत पडली नाही. आणि नंतर सतलजने ती बसच बनविणे बंद केले.

होस्पेट आणि हंपीला ही चित्ताकर्षक बस बघितल्यावर त्या आठवणी ताज्या झाल्यात.

बाकी आम्ही सगळे बसफॅन एकसारखेच. शेजारून एखादी बस आणि सोबतच ऐश्वर्या राय जरी जात असेल तरी आम्ही वळून वळून बसकडेच बघणार. साधी एस टी ची बस आम्हाला "चित्ताकर्षक" वगैरे वाटते, मग असल्या सुंदर बससमोर विश्वसुंदरीची प्रभाही आम्हाला फिकी वाटणारच ना.

- सर्व भारतभरातील एस टी व खाजगी बसेसच्या ग्रुप्समधला एक सक्रिय सदस्य, बसफॅन, रामण्णा हिप्परगिरीकर.