देशस्थांच्या पूजाविधानात "गोदावर्याः उत्तरे तीरे / दक्षिणे तीरे" चा उल्लेख अत्यंत महत्वाचा आहे तसेच महाराष्ट्रीय माणसांच्या पुरणपोळीच्या प्रक्रियेत "गोदावरीचा उत्तर तीर की दक्षिण तीर" हा अत्यंत महत्वाचा भाग आहे. विदर्भ, खान्देश आणि मराठवाड्यातली मऊ, लुसलुशीत पुरणपोळी खाल्लेल्या व्यक्तीला गोदावरीच्या दक्षिण तीरावर केली जाणारी कोरडी, भगराळ पुरणपोळी पसंतच पडत नाही. मालेगाव आणि नाशिक फक्त ८० मैल दूर आहेत. पण पुरणपोळी करण्याच्या प्रक्रियेतला गोदावरीचा उत्तर तीर आणि दक्षिण तीर यातला फरक लगेच लक्षात येतो.
मुळात पुरणपोळी म्हणजे भरगच्च भरलेले ओले पुरण आणि वर जाणवेल न जाणवेल असा पोळीचा पापुद्रा अशी असते. साध्या पोळीत पुरणाचे कोरडे सारण भरलेला खुळखुळा म्हणजे पुरणपोळी नव्हे.
माझ्या आजवरच्या आयुष्यात मी खाल्लेल्या अविस्मरणीय पुरणपोळ्यांच्या तीन प्रमुख आठवणी.
१. औरंगाबादच्या माझ्या मावशीने (कै. सौ.मंदाताई पिंगळीकर) यांनी एकदा नागपूर मुक्कामात पुढाकार घेऊन आम्हा सर्वांना हौसेने खाऊ घातलेली पुरणपोळी. २७ वर्षांनंतरही ती पुरणपोळी आणि त्याची चव माझ्या स्मरणात आहे.
२. माझ्या आईने आणि माझ्या मामींनी (कै. सौ. मंगलामामी सगदेव) यांनी असंख्य वेळा खाऊ घातलेल्या पुरणपोळ्या. या दोघींच्या "हातची पुरणपोळी बिघडली" असे कुणी कधीही ऐकले अगर पाहिले नाही.
३. खान्देश वास्तव्यात असंख्य मित्रांकडे आणि मालेगावच्या "साई कार धाब्या"वर खाल्लेली पुरणपोळी.
पुरणपोळी करण्याच्या कौशल्याबाबत मी मराठवाडा, खान्देश, विदर्भ, गोवा (हो, पणजी शहरात एके ठिकाणी अतिशय उत्कृष्ट पुरणपोळी मी खाल्लेली आहे. अगदी विदर्भाच्या तोडीची.) आणि नंतर पश्चिम महाराष्ट्राचा क्रम लावेन.
मुंबईत अजून पुरणपोळीचे नामकरण Stuffed Sweet Paratha असे झाले नाही इतकच. पुरणपोळी करण्याच्या आणि खाऊ घालण्याच्या बाबतीत "आनंदीआनंद"च आहे.
- महाराष्ट्राच्या खाद्य सांस्कृतिक भुगोलाचा आद्य व सखोल अभ्यासक, आपला खादाडखाऊ भोजनभाऊ, रामभाऊ पुरणपोळीकर.
No comments:
Post a Comment